W trosce o realizację wskazań II Synodu Plenarnego oraz Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin (z dn. 01.05.2003r.), dotyczących przygotowania do małżeństwa, wskazane jest przyjęcie w diecezjach szczegółowych norm. Obejmować one powinny wszystkie etapy przygotowania do małżeństwa tj. przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie (zob. DDR 19-36). Realizacja przygotowania do małżeństwa w Diecezji Rzeszowskiej obejmować powinna następujące działania szczegółowe.

 

I. Przygotowanie dalsze - w rodzinie i szkole

Przygotowanie to odbywa się w rodzinie oraz na terenie szkoły i parafii (zob. DDR 19-21). Zasadniczą i decydującą rolę na tym etapie odgrywa rodzina, domowy Kościół, w którym rodzice są pierwszymi wychowawcami i apostołami wobec swoich dzieci. W ramach tego przygotowania niezbędna jest współpraca parafii z rodziną i szkołą. Parafialne i dekanalne duszpasterstwo rodzin powinno przyczyniać się do budowania w rodzinach klimatu miłości, niezbędnego dla kształtowania dojrzałych postaw ludzkich i chrześcijańskich oraz wspierać rodziców w wychowaniu religijnym i moralnym dzieci i młodzieży. Z tego względu duszpasterski akcent należy położyć na katechezę małżonków i rodziców, wykorzystując ku temu różne okazje (np. spotkania z rodzicami z racji przyjęcia sakramentów świętych, rekolekcje, misje) i poszukując nowych form duszpasterskiego kontaktu z małżonkami i rodzicami. W katechezie małżonków i rodziców duszpasterze znajdą właściwe wsparcie u samych małżonków i rodziców, odpowiednio uformowanych i zaangażowanych w ruchach i wspólnotach religijnych. Należy również zachęcać rodziców do angażowania się dzieci i młodzieży w parafialnych grupach, ruchach, wspólnotach i stowarzyszeniach religijnych. Na terenie szkoły oddziaływania duszpasterskie wobec dzieci i młodzieży gimnazjalnej warto skoncentrować na rzetelnym przygotowaniu i odpowiednim przekazie treści katechez dotyczących miłości, czystości oraz życia małżeńskiego i rodzinnego. Doceniając ogromny wpływ środowiska rówieśniczego na postawy młodzieży wskazane jest wspólnototwórcze oddziaływanie na dzieci i młodzież oraz podejmowanie z dziećmi interesujących ich tematów, celem zdobywania zaufania przez katechetę. Na tym polu dużą rolę do odegrania ma tworzenie grup i wspólnot religijnych, jak grupy dzieci i młodzieży misyjnej, szkolne grupy „Caritas” itp. Sprawdzony, pozytywny wpływ na dojrzałe postawy dzieci i młodzieży wywiera uczestnictwo w parafialnych wspólnotach (np. ruchu Światło – Życie), formacji ministrantów i lektorów, spotkaniach formacyjnych KSM i in. Organizowanie i prowadzenie tych wspólnot stanowi ważne działanie na rzecz uspołecznienia uczestników i przygotowania ich do życia we wspólnocie.

II. Przygotowanie bliższe – roczna katecheza parafialna.

Ten etap przygotowania nazywany jest katechezą przedmałżeńską lub „kursem przedmałżeńskim”. Dotyczy on młodzieży ponad gimnazjalnej. Obecnie, w związku ze wskazaniami II Synodu Plenarnego, przygotowanie to przechodzi wieloraką reformę. Ma ono stać się formą katechumenatu kształtującego wiarę oraz przygotowującego młodzież do rozpoznania i podjęcia swego powołania. Ma ono na celu również przekazanie gruntownej wiedzy na temat ludzkiej płciowości, miłości oraz chrześcijańskiej wizji małżeństwa i rodziny. Kościół w Polsce dostrzegając liczne problemy w dziedzinie życia małżeńskiego i rodzinnego, podejmuje obecnie rozszerzoną katechezę przedmałżeńską (zob. DPDK). Kościół dostrzega w tej katechezie szansę skuteczniejszego oddziaływania na młodzież w parafiach przynależności, niezależnie od katechizacji szkolnej. Katechizacja w parafii powinna odbywać się w okresie szkoły ponadgimnazjalnej i obejmować minimum 25 spotkań. Prowadzić ją powinny specjalnie stworzone Zespoły Pastoralne. W Diecezji Rzeszowskiej za właściwy okres prowadzenia takiej katechezy uznaje się II klasę szkoły średniej. W ciągu całego roku szkolnego należy, w odstępach ok. 2 tygodnie prowadzić te katechezy. Zespół Pastoralny powinien składać się z duszpasterzy, katechetów świeckich, rodziców – członków ruchów i wspólnot religijnych, osób wykwalifikowanych i pracujących w poradnictwie rodzinnym oraz małżonków (danej parafii) służących świadectwem. Diecezjalne Duszpasterstwo Rodzin i Wydział Katechetyczny oraz dekanalni duszpasterze rodzin, księża dziekani i proboszczowie podejmą zadania tworzenia na terenie dekanatów i parafii Zespołów do prowadzenia katechezy przedmałżeńskiej, a następnie samo jej prowadzenie. W tym celu wybrany zostanie odpowiedni, jeden diecezjalny program oraz podane zostaną wskazania metodyczne do jego realizacji. W okresie tejże rocznej katechizacji, zmierzającej do pogłębienia postaw religijnych i moralnych, należy organizować specjalne rekolekcje i dni skupienia. W tym celu warto korzystać z dostępnych domów rekolekcyjnych. W formacji tej pomocne mogą być też inne formy, jak np. pielgrzymki do sanktuariów. Na zakończenie katechez przedmałżeńskich w parafii należy zorganizować uroczystą mszę świętą. Podczas uroczystego zakończenia należy wręczyć młodzieży zaświadczenia o ukończonej katechizacji przedmałżeńskiej. Zaświadczenia te stanowią podstawę do rozpoczęcia przygotowania bezpośredniego, czyli katechez przedślubnych dla narzeczonych.

Skrócenie rocznej katechizacji w parafii może mieć miejsce jedynie w przypadkach wyjątkowych. Jeśli wystąpiły poważne racje, można zastosować skróconą do 10 spotkań katechezę w parafii, w ośrodkach dekanalnych lub rejonowych. Zawsze jednak w takich przypadkach duszpasterz kierujący zespołem lub prowadzący takie katechezy wystawia specjalne zaświadczenie, w którym stwierdza swoją odpowiedzialność za przygotowanie młodzieży do wyboru drogi małżeńskiej. „W wyjątkowych i uzasadnionych wypadkach naglących, gdy nie ma już możliwości odbycia nawet skróconej katechezy przedmałżeńskiej, duszpasterz zobowiązany jest w sumieniu do przygotowania kandydata do małżeństwa w formie osobistych z nim rozmów i pouczeń, posługując się także odpowiednią literaturą religijną i pomocami duszpasterskimi. Na zakończenie takiego przygotowania należy przeprowadzić rozmowę sprawdzającą, czy kandydat jest należycie przysposobiony do zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego, ważnie i godziwie. Egzamin ten należy potwierdzić wystawionym zaświadczeniem. Które załącza się do protokołu przedślubnego” ( IEP, 24).

III. Przygotowanie bezpośrednie i katechezy przedślubne.

Episkopat Polski zaleca na tym etapie podtrzymywanie idei zaręczyn. Umożliwiają one bliższe poznanie się rodzin narzeczonych, podkreślenie wartości „domowego Kościoła” oraz roli rodziców i członków rodziny w powstawaniu nowej rodziny (zob. DDR 28). Przygotowanie bezpośrednie ma na celu uświadomienie istoty małżeństwa chrześcijańskiego, miłości małżeńskiej, zapoznanie z etyką współżycia w małżeństwie oraz obrzędem sakramentu małżeństwa. Obowiązkiem narzeczonych, wynikającym z Instrukcji Episkopatu Polski (zob. IEP, 19) jest zgłoszenie się do proboszcza jednego z narzeczonych przynajmniej na trzy miesiące przed planowaną datą ślubu (zob. DDR 29). W innym przypadku proboszcz zobowiązany jest do złożenia u Biskupa Diecezjalnego prośby o udzielenie dyspensy od czasu przygotowania. Warunkiem rozpoczęcia przygotowania bezpośredniego narzeczonych do małżeństwa jest wcześniejsze odbycie katechez przedmałżeńskich. W okresie 3 miesięcy poprzedzających ślub duszpasterz powinien przeprowadzić rozmowę z narzeczonymi nt. ich wiedzy religijnej, życia religijnego, zaangażowania w życie Kościoła oraz rozumienia istotnych warunków przysięgi małżeńskiej. Na tej podstawie może on zalecić odpowiednią formę przygotowania. Rozmowę taką można powtórzyć po odbytym przygotowaniu bezpośrednim. Narzeczeni są zobowiązani do odbycia katechizacji przedślubnej w formie zatwierdzonej przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin Diecezji Rzeszowskiej (katechezy przedślubne, dzień skupienia czy rekolekcje dla narzeczonych bądź w innej formie). Ponadto obowiązkiem narzeczonych jest odbycie trzech rozmów w Poradni życia rodzinnego w celu dokładnego zapoznania się z metodami naturalnego planowania rodziny. Duszpasterze powinni zachęcać i polecać narzeczonym odbycie w tym okresie dwóch spowiedzi, jednej na początku przygotowania, drugiej poprzedzającej ślub. Praktyka ta służy uświadomieniu i dowartościowaniu roli sakramentu pojednania w życiu małżonków. Duszpasterze powinni też dodatkowo polecać narzeczonym uczestnictwo w rekolekcjach czy dniach skupienia dla narzeczonych. W diecezji rzeszowskiej, obok powszechnie przyjętej formy 3 comiesięcznych katechez dla narzeczonych prowadzonych w ośrodkach dekanalnych, proponuje się inne formy przygotowania bezpośredniego do sakramentu małżeństwa. Biorąc pod uwagę różne okoliczności życiowe, narzeczeni (po wcześniejszym uzgodnieniu z właściwym im duszpasterzem) mogą w wyznaczonych ośrodkach rekolekcyjnych, podjąć adekwatne na tym etapie przygotowanie. Podobnie jak program 3 katechez przedślubnych powinno ono obejmować zagadnienia teologii małżeństwa, etyki życia małżeńskiego oraz liturgii sakramentu małżeństwa. W trakcie dnia skupienia czy innych form spotkań dla narzeczonych należy przygotować narzeczonych i umożliwić przeżycie sakramentu pokuty i pojednania. Tego typu formy przygotowania do sakramentu małżeństwa powinien prowadzić duszpasterz rodzin i doradca życia rodzinnego.

Przygotowanie takie w żadnym stopniu nie zastępuje jednak 3 rozmów indywidualnych dotyczących rozpoznawania płodności w Poradni Życia Rodzinnego. Narzeczeni uczestniczący w dniu skupienia czy w innych formach przygotowania narzeczonych zobowiązani są do odbycia trzech rozmów w Poradni, w odpowiednich odstępach czasu. W przypadku, gdy czas nie pozwala narzeczonym na odbycie obserwacji i rozmów indywidualnych przed ślubem, już jako małżonkowie powinni kontynuować rozmowy indywidualne w Poradni po ślubie. Zachęca się młodych małżonków do korzystania z Poradni życia rodzinnego.

Skróty:

DDR – Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin (01.05.2003) IEP – Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim (13.12.1989) DPDK – Decyzja o zatwierdzeniu Programu Duszpasterstwa Katechetycznego w Parafii dla całej Polski przez Komisję Wychowania Katolickiego i Radę ds. Rodziny Episkopatu Polski (23. 04. 2004)

 

W: Pierwszy Synod Diecezji Rzeszowskiej 2001-2004. Rzeszów 2004 s. 255-258.